کار در کارخانه سیمان، به عنوان یکی از صنایع پایه‌ای در تولید مصالح ساختمانی، با مواد معدنی مانند سیلیس، آهک و آلومینا سروکار دارد و می‌تواند سلامت کارگران را به طور جدی تهدید کند. این صنعت، که در ایران بیش از ۵۰ کارخانه فعال دارد و هزاران شغل ایجاد کرده، با وجود فوایدی اقتصادی، عوارض جسمانی و روانی متعددی به همراه می‌آورد. گزارش‌های پزشکی و ایمنی نشان میدهد که کارگران سیمان اغلب با بیماری‌های تنفسی مزمن، آسیب‌های پوستی و ریسک سرطان روبرو هستند، و مطالعات بهداشت حرفه‌ای، افزایش بیماری‌های شغلی در این بخش را برجسته می‌کند. اهمیت بررسی مضرات در این است که کارخانه سیمان، بدون رعایت استانداردهای ایمنی، از منبع درآمد به عامل تهدیدکننده سلامت تبدیل میشود. در این گزارش خبری از خبرگزاری سرمد ، به بررسی لیست مضرات، جدیت خطرات، دائمی بودن عوارض، ریسک انفجار، تجهیزات پیشگیری، روش‌های درمان و سؤالات متداول می‌پردازیم، تا کارگران و مدیران با آگاهی کامل عمل کنند.
لیست عوارض کار در کارخانه سیمان
- بیماری‌های تنفسی مزمن:
استنشاق گرد سیمان (حاوی سیلیس کریستالی)، به برونشیت مزمن، آسم شغلی، پنومونی و سیلیکوزیس (سفتی ریه) منجر میشود؛ کارگران در بخش آسیاب و بسته‌بندی، با تنفس مداوم گرد، ظرفیت ریه‌شان کاهش می‌یابد و سرفه‌های شبانه و تنگی نفس شایع است، که در بلندمدت به نارسایی تنفسی می‌انجامد. - آسیب‌های پوستی و تحریکی:
تماس با سیمان مرطوب یا خشک، درماتیت تماسی تحریکی (قرمزی، خارش و ترک‌خوردگی پوست) و آلرژیک ایجاد می‌کند؛ کارگران در خط تولید، با پودر سیمان، دست‌ها و صورت‌شان آسیب می‌بیند و زخم‌های عفونی، کار را متوقف می‌کند. - سرطان ریه و پوست:
سیلیس و کروم (VI) در سیمان، ریسک سرطان ریه، پوست و مثانه را افزایش میدهد؛ مطالعات نشان میدهد کارگران با مواجهه ۱۰ ساله، احتمال ابتلا به سرطان ۳۰ درصد بیشتر است، و علائم اولیه مانند سرفه خونی، دیر تشخیص داده میشود. - مشکلات شنوایی:
سر و صدای آسیاب‌ها و ماشین‌آلات (بالای ۸۵ دسی‌بل)، به کم‌شنوایی پیشرونده و وزوز گوش منجر میشود؛ کارگران بخش خردایش، بدون محافظ گوش، پس از ۵ سال، شنوایی‌شان ۲۰ درصد کاهش می‌یابد. - عوارض چشمی:
گرد سیمان، تحریک چشم، قرمزی و کاهش بینایی موقت ایجاد می‌کند؛ در بلندمدت، به خشکی مزمن یا کاتاراکت می‌انجامد و کارگران در بسته‌بندی، با پاشش گرد، خطر کوری موقت دارند. - آسیب‌های اسکلتی-عضلانی:
حمل کیسه‌های سیمان (۵۰ کیلویی)، به کمردرد، آرتروز و فتق دیسک منجر میشود؛ کارگران انبار، با بلند کردن مکرر، وضعیت بدنی‌شان تغییر می‌کند و درد روزانه دارند. - مسمومیت شیمیایی:
بخارات آهک و آلومینا، به سردرد، تهوع و آسیب کبدی می‌انجامد؛ در بخش کوره، گرمای شدید (بالای ۱۰۰۰ درجه) کم‌آبی و گرما‌زدگی ایجاد می‌کند. - خطر انفجار و سوختگی:
گرد سیمان قابل اشتعال، انفجار سیلوها را ریسک می‌کند و سوختگی‌های شدید از کوره‌ها، پوست را نابود می‌کند.
کارگرانی که با این عوارض دست و پنجه نرم می‌کنند، اغلب به دنبال درمان‌های مؤثر برای بازگشت به زندگی عادی و ادامه کار هستند و از جمله اقداماتی که انجام میدهند نیز شامل مراجعه به متخصصان بهداشت حرفه‌ای، استفاده از داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی و …. می باشد. با این حال، یکی از بهترین و جدیدترین روش‌های رفع آسیب‌های پوستی مزمن ناشی از سیمان، مانند درماتیت تحریکی، ترک‌خوردگی‌ها و زخم‌های عفونی، لیزر فرکشنال است که با ایجاد ستون‌های میکروسکوپی حرارتی در لایه‌های پوست، بازسازی کلاژن را تحریک کرده، التهاب را کاهش میدهد و بافت آسیب‌دیده را بدون نیاز به جراحی یا دوره نقاهت طولانی، ترمیم می‌کند. تجربه نشان داده که بیش از ۸۰ درصد از کارگران ، بعد از پرداخت هزینه لیزر فرکشنال و گذراندن جلسات لیزر، علائم شان به طور قابل توجهی بهبود یافته و توانسته اند با پوست سالم‌تری به محیط کار بازگردند.
خطرات کار در کارخانه سیمان چقدر جدی است؟
خطرات کار در کارخانه سیمان بسیار جدی است، به دلیل مواجهه مداوم با سیلیس کریستالی (عامل سرطان‌زا) و گرد قلیایی، و گزارش‌های بهداشت حرفه‌ای نشان میدهد که کارگران با سابقه ۵ ساله، ریسک بیماری‌های ریوی ۴۰ درصدی دارند. سیلیکوزیس، که ریه را سفت و تنفس را سخت می‌کند، غیرقابل درمان است و به نارسایی تنفسی می‌انجامد؛ مطالعات دانشگاه علوم پزشکی تهران، کارگران سیمان را در گروه پرخطر سرطان ریه قرار میدهد، با علائمی مانند سرفه خونی و خستگی. آسیب‌های پوستی، به عفونت‌های ثانویه و زخم‌های مزمن منجر میشود، و سر و صدا، شنوایی را دائمی آسیب می‌زند. خطر انفجار سیلوهای گرد، سوختگی‌های گسترده ایجاد می‌کند و حوادث مانند کارخانه کرمان، ده‌ها قربانی گرفته. عوارض اسکلتی، مانند کمردرد، کار را ناتوان می‌کند و هزینه‌های درمانی را بالا می‌برد. جدیت در این است که خطرات تجمعی هستند و حتی سطوح پایین مواجهه، سال‌ها بعد ظاهر میشود؛ سازمان بهداشت جهانی، سیمان را “عامل سرطان‌زای گروه ۱” می‌داند و در ایران، بیش از ۵۰ درصد کارگران سیمان، علائم تنفسی دارند. بدون ایمنی، کار در سیمان تهدیدکننده زندگی است.
استفاده از چه تجهیزاتی برای پیشگیری لازم است؟
- ماسک تنفسی FFP3 برای فیلتر گرد سیلیس و سیمان، که تنفس را ایمن می‌کند و ریسک سیلیکوزیس را ۹۰ درصد کاهش میدهد؛ کارگران آسیاب باید همیشه استفاده کنند.
- عینک ایمنی ضدگرد برای محافظ چشم از تحریک و خراش، که بینایی را حفظ می‌کند و در بسته‌بندی الزامی است.
- دستکش نیتریل یا لاتکس برای دقلیایی برای تماس با سیمان، که پوست را از درماتیت محافظت می‌کند و زخم‌ها را جلوگیری می‌نماید.
- لباس کار ضدگرد و محافظ : کت و شلوار با هود، گرد را دفع می‌کند و لباس زیر را آلوده نگه می‌دارد.
- گوش‌گیر یا هدفون برای کاهش سر و صدا در خردایش، که شنوایی را حفظ می‌کند.
- کلاه ایمنی برای جلوگیری از سقوط اشیاء در انبار، ضربه سر را جذب می‌کند.
- رسپیراتور برای بخارات شیمیایی در کوره، تنفس را فیلتر می‌کند.
- کفش ایمنی ضدلغزش برای جلوگیری از سقوط در سطوح مرطوب، تعادل را حفظ می‌کند.
- دوش و سینک شستشو برای شستشوی فوری در صورت تماس، سوختگی را کم می‌کند.
- سنسورهای شخصی برای نظارت بر گرد و سرب، هشدار فوری میدهد.
بهترین راهکارهای درمانی برای عوارض پوستی کارگران کارخانه سیمان
در میان عوارض متنوع کار در کارخانه سیمان، مشکلات پوستی مانند درماتیت تحریکی و آلرژیک از شایع‌ترین‌ها هستند که اغلب با تماس مداوم با سیمان مرطوب یا خشک، به زخم‌های عفونی و لک‌های صورت منجر میشود. این زخم‌ها، که معمولاً در نواحی در معرض مانند دست‌ها، صورت و گردن ظاهر می‌شوند، نه تنها درد و التهاب فوری ایجاد می‌کنند، بلکه در صورت عدم درمان، به اسکارهای دائمی و لک‌های تیره تبدیل می‌گردند و اعتماد به نفس کارگران را تحت تأثیر قرار میدهند. بر اساس گزارش‌های بهداشت حرفه‌ای، بیش از ۴۰ درصد کارگران سیمان در ایران با این نوع عوارض دست‌وپنجه نرم می‌کنند، البته این درحالی است که به دلیل مسائل اقتصادی، تعداد کمی از آنها تمایل به پرداخت هزینه لیزر جای زخم یا هر نوع روش درمانی دیگر دارند و ترجیح میدهند از روش های ارزان تر مثل شست و شوی مداوم صورت و یا کرم هایی با قیمت مناسب استفاده کنند.
لیزر به عنوان یکی از مؤثرترین روش‌ها برای رفع زخم‌ها و لک‌های ناشی از کار در سیمان عمل می‌کند، زیرا با نفوذ کنترل‌شده به لایه‌های پوست، کلاژن‌سازی را تحریک کرده و بافت‌های آسیب‌دیده را بازسازی می‌نماید. برای زخم‌های صورت، لیزر فرکشنال CO2 گزینه ای ایده‌آل است، اسکارها را صاف و یکدست می‌کند؛ این روش، با حداقل تهاجم، التهاب را کاهش داده و پوست را به حالت طبیعی بازمی‌گرداند. هزینه لیزر لک صورت طبق مبلغ اعلام شده در سایت کیمیا اکسیر ، به طور میانگین جلسه ای 900 هزار تومان در نظر گرفته میشود.
آیا خطرات کار در کارخانه سیمان دائمی است؟
بسیاری از عوارض کار در کارخانه سیمان دائمی یا نیمه‌دائمی هستند، به دلیل آسیب‌های تجمعی به ریه، پوست و سیستم عصبی، و مطالعات بهداشت حرفه‌ای نشان میدهد که کارگران سابق، سال‌ها پس از ترک کار، با مشکلات مزمن روبرو هستند. سیلیکوزیس، که ریه را سفت می‌کند، غیرقابل بازگشت است و به اکسیژن‌درمانی مادام‌العمر نیاز دارد؛ سرطان ریه، با درمان، ممکن است کنترل شود، اما عود می‌کند. آسیب‌های پوستی، به اسکارهای دائمی و حساسیت‌های مادام‌العمر منجر میشود، و کم‌شنوایی از سر و صدا، با سمعک مدیریت میشود اما برگشت‌پذیر نیست. آرتروز از حمل بار، مفاصل را دائمی سفت می‌کند و فتق دیسک، درد روزانه ایجاد می‌کند. عوارض روانی، مانند اضطراب مزمن، با درمان، بهبود می‌یابد اما ریشه می‌ماند. گزارش‌های اردبیل، کارگران را با نارسایی تنفسی دائمی نشان میدهد، و سازمان بهداشت جهانی، این عوارض را “غیرقابل جبران” توصیف می‌کند. با این حال، تشخیص زودرس، شدت را کم می‌کند، اما دائمی بودن، تغییر شغل را ضروری می‌سازد. کارگران سیمان، با سابقه طولانی، ریسک بیماری مزمن بالایی دارند، و این دائمی بودن، نظارت مداوم را الزامی می‌کند.
آیا در کارخانه سیمان انفجار رخ میدهد؟
از منظر ایمنی، بله، انفجار در کارخانه سیمان رخ میدهد، به دلیل قابلیت اشتعال گرد سیمان (مانند آرد) در سیلوها و کوره‌ها، و گزارش‌های حوادث نشان میدهد که جرقه یا گرمای بیش از حد، به انفجارهای مهیب منجر میشود. گرد سیمان، با غلظت بالا، مانند گاز اکسید میشود و با جرقه الکتریکی یا شعله، منفجر می‌گردد؛ حوادث کارخانه‌های کرمان و یزد، ده‌ها کشته و زخمی داشته و سیلوها را نابود کرده. کوره‌های دوار، با دمای ۱۴۵۰ درجه، ریسک انفجار گازهای احتراق را افزایش میدهند، و نشت گاز هیدروژن از باتری‌های کمکی، خطر را بیشتر می‌کند. عوامل مانند نگهداری ضعیف، رطوبت بالا و عدم تهویه، انفجار را تسهیل می‌کنند.
سوال و جواب مرتبط با کار در کارخانه سیمان
۱. چگونه می‌توان از بیماری‌های تنفسی در کارخانه سیمان پیشگیری کرد؟
پیشگیری از بیماری‌های تنفسی مانند سیلیکوزیس با استفاده مداوم از ماسک‌های FFP3 یا N95، که گرد سیلیس را فیلتر می‌کنند، امکان‌پذیر است؛ علاوه بر این، تهویه مکانیکی قوی در بخش‌های آسیاب و بسته‌بندی، غلظت گرد را به زیر حد مجاز (۴ میلی‌گرم بر مترمکعب) می‌رساند. کارگران باید سالانه تست اسپیرومتری انجام دهند تا ظرفیت ریه نظارت شود، و شیفت‌های کاری با روزهای استراحت برای دفع گرد از ریه ترکیب شود.
۲. تشخیص زودرس سرطان ریه در کارگران سیمان چگونه انجام میشود؟
تشخیص زودرس سرطان ریه با غربالگری سالانه CT اسکن کم‌دوز برای کارگران با سابقه بیش از ۵ سال، همراه با تست‌های خلط برای سلول‌های سرطانی، صورت می‌گیرد؛ علائم هشدار مانند سرفه خونی، کاهش وزن بی‌دلیل و خستگی مزمن باید فوراً بررسی شود. در ایران، برنامه‌های بهداشت حرفه‌ای وزارت کار، چک‌آپ‌های رایگان ارائه میدهند، و ترک سیگار – که ریسک را دو برابر می‌کند – ضروری است.
۳. عوارض روانی کار در کارخانه سیمان چیست و چگونه مدیریت شود؟
عوارض روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) از فشار کاری، ترس از انفجار و بیماری‌های مزمن ناشی میشود؛ بیش از ۳۰ درصد کارگران سیمان در ایران با بی‌خوابی و تحریک‌پذیری روبرو هستند. مراکز بهداشت حرفه‌ای، داروهای ضداضطراب تجویز می‌کنند و تغییر به شیفت‌های کوتاه‌تر کمک می‌کند.
۴. حقوق قانونی کارگران سیمان در برابر عوارض شغلی چیست؟
کارگران سیمان طبق قانون کار ایران، حق دریافت غرامت از بیمه تأمین اجتماعی برای بیماری‌های شغلی مانند سیلیکوزیس را دارند، که شامل مرخصی استعلاجی، حقوق بازنشستگی زودهنگام و جبران خسارت است؛ مدیران موظف به تأمین تجهیزات ایمنی بدون هزینه شخصی هستند. در صورت نقض، شکایت به دیوان عدالت اداری امکان‌پذیر است، و انجمن‌های صنفی مانند شورای کارگران سیمان، حمایت حقوقی ارائه میدهند. حوادث انفجار، تحت قانون ایمنی کار، مسئولیت کیفری مدیران را به همراه دارد، و بیش از ۶۰ درصد ادعاها در سال‌های اخیر موفق بوده‌اند.
۵. آیا فناوری‌های نوین می‌توانند خطرات کارخانه سیمان را کاهش دهند؟
فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های اتوماسیون رباتیک برای حمل کیسه‌ها، ریسک آسیب‌های اسکلتی را ۵۰ درصد کم می‌کند، و فیلترهای نانویی در تهویه، گرد سیلیس را ۹۵ درصد جذب می‌نماید؛ سنسورهای IoT برای نظارت بر سطوح گرد و گازها، هشدارهای واقعی‌زمان ارسال می‌کنند. در ایران، کارخانه‌های پیشرفته مانند سیمان تهران، از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی انفجار استفاده می‌کنند. این نوآوری‌ها، هزینه اولیه دارند اما بهره‌وری را افزایش میدهند، و سازمان حفاظت محیط زیست، الزام به ارتقای فناوری را برای کارخانه‌های قدیمی وضع کرده است.